Ocean Literacy: Świadomość morska
Ocean Literacy to rozumienie tego w jaki sposób wpływa na nas Ocean oraz jaki wpływ mamy na niego my. Koncepcja Ocean Literacy powstała, jako wynik pracy naukowców, nauczycieli oraz edukatorów z USA. W 2004 roku, członkowie stowarzyszenia NMEA (National Marine Educators Association) zaniepokojeni faktem marginalizacji edukacji morskiej w szkołach rozpoczęli pracę nad narodową kampanią edukacyjną. Wkrótce potem utworzono definicję „ocean literacy”, co tłumaczyć można jako „rozumienie oceanu”.
Niebawem koncepcja dotarła także do Europy, gdzie powstało EMSEA (European Marine Educators Association), stowarzyszenie zajmujące się popularyzacją wiedzy o morzu w Europie. By zrealizować ideę ocean literacy nawiązano międzynarodową współpracę naukowców, nauczycieli i edukatorów. Akwarium Gdyńskie MIR-PIB jest jedną z organizacji działających w obrębie EMSEA i odpowiedzialną za propagowanie idei w Polsce.
Ocean Literacy opiera się na 7 założeniach. Sposób w jaki są sformułowane obrazuje interdyscyplinarność wiedzy o morzu. Treści te dostarczają organizacji, zgodności i spójności w przekazywaniu wiedzy o oceanie.
Ocean pokrywa większość powierzchni naszej planety, reguluje pogodę i klimat, dostarcza większość tlenu, którym oddychamy, jest źródłem pożywienia. Po dekadach zanieczyszczania, degradacji siedlisk i niezrównoważonego rybołówstwa, a obecnie także zmian klimatycznych oraz zakwaszania wód, zdrowie oceanu jest silnie zagrożone. Im większa jest wiedza publiczna, tym chętniej wspierana jest działalność na rzecz zdrowia oceanu. Edukacja morska społeczeństwa jest ważnym aspektem rozwiązania wielowymiarowych i krytycznych problemów.
Podstawowe założenia Ocean Literacy:
1. Kulę ziemską okala jeden ocean o wielu różnorodnych cechach.
2. Ocean i życie w nim ukryte kształtują cechy Ziemi.
3. Ocean ma istotny wpływ na pogodę i klimat.
4. Ocean jest źródłem życia na Ziemi.
5. Życie na Ziemi jest różnorodne dzięki oceanowi.
6. Ocean i ludzkość są nierozłącznie powiązani.
7. Ocean jest w większości niezbadany.
1. Kulę ziemską okala jeden ocean o wielu różnorodnych cechach.
- Ocean to fizyczny czynnik kształtujący naszą planetę, pokrywający około 70% powierzchni Ziemi. Wszechocean dzieli się na wiele basenów, takich jak Północny Pacyfik, Południowy Pacyfik, Północny Atlantyk, Południowy Atlantyk, Indyjski, Południowy i Arktyczny.
- Baseny oceaniczne składają się z dna morskiego i ich komponentów geologicznych (jak wyspy, rowy, grzbiety śródoceaniczne, doliny ryftowe), które różnią się wielkością, kształtem i właściwościami ze względu na ruchy skorupy ziemskiej (litosfery). Najwyższe szczyty Ziemi, najgłębsze doliny i najbardziej płaskie równiny znajdują się w Oceanie.
- W Oceanie istnieje jeden połączony system cyrkulacyjny, napędzany: wiatrem, pływami, obrotami Ziemi (efekt Coriolisa), Słońcem i różnicami w gęstości wody. Kształt basenów oceanicznych i przylegających do nich lądów wpływają na ścieżkę cyrkulacji. Ten „globalny pas transmisyjny” powoduje przepływ wód przez wszystkie baseny oceaniczne, transportując energię (ciepło), materię i organizmy wokół Oceanu. Zmiany w cyrkulacji Oceanu mają duży wpływ na klimat i powodują przekształcenia w ekosystemach.
- Poziom morza to średnia wysokość Oceanu w odniesieniu do lądu, po uwzględnieniu zmian powodowanych przez pływy. Zmienia się on, ponieważ ruchy płyt tektonicznych powodują zmiany w pojemności basenów oceanicznych oraz wysokości lądu. Modyfikuje się on również w wyniku topnienia czap lodowych na lądzie lub ich rozrastania się oraz gdy woda morska rozszerza się i kurczy wskutek ogrzewania i chłodzenia wody oceanicznej.
- Większość wody na Ziemi to woda oceaniczna (97%), która ma unikalne właściwości. Jest słona i bardziej zasadowa, jej punkt zamarzania jest nieco niższy niż wody słodkiej, gęstość jest trochę większa, a konduktywność dużo wyższa. Równowaga pH jest niezbędna dla zdrowia ekosystemów morskich i ważna w kontrolowaniu prędkości z jaką Ocean absorbuje i buforuje zmiany związane z atmosferycznym dwutlenkiem węgla.
2. Ocean i życie w nim ukryte kształtują cechy Ziemi.
- Wiele substancji i cykli biogeochemicznych ma swój początek w Oceanie. Znaczna część skał osadowych obecnych na Ziemi zostało ukształtowanych w wodach morskich. Życie w Oceanie stanowiło też podstawę do uformowania dużych pokładów skał węglanowych i krzemionkowych.
- Z czasem zmiany poziomu morza wpływały na rozszerzanie się i kurczenie półek kontynentalnych, tworzenie i znikanie mórz śródziemnych oraz kształtowanie powierzchni lądu.Erozja, czyli wietrzenie skał, gleb i innych biotycznych i abiotycznych elementów Ziemi, ma miejsce w obszarach przybrzeżnych, gdzie wiatry, pływy i fale w rzekach czy oceanach oraz procesy związane z płytami tektonicznymi powodują ruch osadów. Większość piasku z plaż (drobne fragmenty zwierząt, roślin, skał i minerałów) pochodzi ze źródeł lądowych, jest niesione na wybrzeże przez rzeki oraz fale przybrzeżne. Piasek jest rozprowadzany sezonowo przez fale i pływy przybrzeżne.
- Ocean jest największym rezerwuarem węgla cyrkulującego na Ziemi. Wiele organizmów wykorzystuje węgiel rozpuszczony w oceanie do tworzenia muszli, innych form szkieletowych oraz raf koralowych.Aktywność tektoniczna, zmiany w poziomie mórz i siła fal wpływają na strukturę fizyczną i formy lądowe wybrzeża.
3. Ocean ma istotny wpływ na pogodę i klimat.
- Interakcja procesów atmosferycznych i oceanicznych kształtuje pogodę i klimat na Ziemi, dominując zasoby energii, wody i węgla.
- Ocean modyfikuje pogodę i klimat absorbując większość promieniowania słonecznego, które dociera na Ziemię. Wymiana ciepła między oceanem i atmosferą napędza cykl wodny oraz cyrkulację oceaniczną i atmosferyczną.
- Wymiana cieplna między oceanem a atmosferą może powodować dramatyczne globalne i lokalne zjawiska pogodowe, takie jak susza lub deszcz. Znaczące przykłady stanowią Oscylacja Południowa, El Niño i La Niña, które powodują ważne zmiany w globalnych wzorcach pogodowych, wpływając na temperatury wód powierzchniowych mórz Pacyfiku.
- Kondensacja wody, która odparowała z ciepłych mórz, dostarcza energię huraganom oraz cyklonom. Większość deszczu, który opada na Ziemię pochodzi z rejonów tropikalnych.Ocean dominuje obieg węgla na ziemi. Połowa ziemskiej produkcji pierwotnej ma miejsce w warstwach oceanu, do których dociera światło. Ocean absorbuje około połowę całego dwutlenku węgla i metanu, które dostarczane są do atmosfery.
- Ocean miał i będzie miał istotny wpływ na zmiany klimatyczne, absorbując, magazynując i przenosząc ciepło, węgiel i wodę. Na przestrzeni ostatnich 50 000 lat, duże i nagłe zmiany klimatyczne spowodowane były zmianami w cyrkulacji oceanicznej.
- Zmiany w układzie ocean-atmosfera może spowodować zmiany klimatyczne, które z kolei są źródłem następnych zmian w oceanie i atmosferze. Te interakcje są źródłem dramatycznych konsekwencji fizycznych, chemicznych, biologicznych, ekonomicznych i socjalnych.
4. Ocean jest źródłem życia na Ziemi.
- Większość tlenu atmosferycznego pochodzi z procesów przeprowadzanych przez organizmy fotosyntetyczne w oceanie. Ta akumulacja tlenu w atmosferze ziemskiej była niezbędna dla rozwinięcia i utrzymania życia na lądzie.
- Ocean jest kolebką życia; najwcześniejsze dowody życia pochodzą z oceanu. Miliony współczesnych gatunków lądowych ewoluowało ze wspólnych przodków pochodzących z oceanu i wciąż ewoluujących.Ocean dostarczył i wciąż dostarcza wodę, tlen oraz składniki odżywcze. Ponadto kształtuje klimat potrzebny do istnienia życia na Ziemi.
5. Życie na Ziemi jest różnorodne dzięki oceanowi.
- Życie w Oceanie osiąga rozmaite wymiary, od form najmniejszych – mikrobów, do największych zwierząt na ziemi – płetwali błękitnych.
- Większość organizmów i biomasa oceanu to mikroby, które stanowią początek wszystkich łańcuchów pokarmowych oceanu. Mikroby to najważniejsi producenci pierwotni w środowisku morskim. Mają ekstremalnie szybkie tempo wzrostu i cyklu życiowego, a także produkują olbrzymie ilości węgla i tlenu.
- Większość największych grup organizmów istniejących na Ziemi to takie, które żyją wyłącznie w oceanie, a różnorodność głównych grup organizmów jest dużo większa w oceanie niż na lądzie.
- Wiele unikalnych przykładów cyklów życiowych, adaptacji i ważnych relacji między organizmami (symbioza, dynamika drapieżnik-ofiara, transfer energii) występujących w Oceanie, nie ma miejsca na lądzie.
- Ocean dostarcza szeroką przestrzeń życiową wraz z różnorodnymi i unikalnymi ekosystemami, od powierzchni poprzez toń wodną, aż do dna morza i poniżej niego. Większość przestrzeni życiowej Ziemi stanowi ocean.
- Ekosystemy oceaniczne są określone przez warunki środowiskowe i społeczności organizmów je zamieszkujących. Życie w oceanie nie jest rozłożone równomiernie w czasie i przestrzeni ze względu na różnice w czynnikach abiotycznych takich jak tlen, zasolenie, temperatura, pH, światło, substancje odżywcze, ciśnienie, podłoża i cyrkulacja. Pewne obszary w oceanie wykazują się największym bogactwem życia na Ziemi, podczas gdy większość pozostałych nie zapewnia odpowiednich warunków do rozwoju życia.
- Istnieją głębinowe systemy oceaniczne, które są niezależne od energii świetlnej czy organizmów fotosyntetyzujących. Kominy hydrotermalne, podwodne gorące źródła i chłodne wysięki metanu funkcjonują dzięki energii chemicznej oraz organizmom chemosyntetyzującym, które wspierają rozwój życia.
- Pływy morskie, fale, drapieżnictwo, podłoża, i/lub inne czynniki kształtują rozkład pionowy organizmów w otwartym oceanie. Schemat rozkładu wpływa na rozmieszczenie i różnorodność organizmów.
- Estuaria zapewniają ważny i produktywny matecznik dla wielu morskich i słodkowodnych gatunków.
6. Ocean i ludzkość są nierozłącznie powiązani.
- Ocean wpływa na każde życie ludzkie. Dostarcza wody słodkiej (większość wody z opadów pochodzi z oceanu) i prawie cały tlen dostępny na Ziemi. Kształtuje też klimat ziemski, wpływąc na naszą pogodę i zdrowie człowieka.
- cean dostarcza pożywienia, leków, źródła minerałów i energii. Co więcej daje miejsca pracy i wspiera ekonomie krajów. Służy jako droga transportu dóbr i ludzi oraz zapewnia bezpieczeństwo narodowe.Ocean jest źródłem inspiracji, rekreacji, odnowy i odkryć. Jest również ważnym elementem w dziedzictwie licznych kultur.
- Człowiek oddziałuje na ocean na wiele sposobów. Prawa, regulacje, zarządzanie zasobami określają co jest z niego pobierane, a co zrzucane. Działalność i rozwój ludzkości prowadzi do powstawania zanieczyszczeń (ze źródeł punktowych, niepunktowych, zanieczyszczeń akustycznych), zmian w składzie chemicznym oceanu (zakwaszanie oceanu) oraz modyfikacji jego właściwości fizycznych (plaż, stref brzegowych i rzek). Człowiek przyczynił się również do zniknięcia większości dużych kręgowców z Oceanu.
- Zmiany w temperaturze i pH wód oceanu mogą wpłynąć na istnienie niektórych organizmów i przyczynić się do zmian w ich różnorodności biologicznej (bielenie koralowców wskutek podwyższenia temperatury oraz zahamowanie kształtowania muszli w wyniku zakwaszania oceanów).
- Duża część populacji ludzkiej żyje w strefach przybrzeżnych, które są podatne na klęski żywiołowe (tsunami, huragany, cyklony, zmiany poziomu morza i fale sztormowe).
- Wszyscy jesteśmy zobowiązani do opieki nad oceanem. Ocean utrzymuje życie na ziemi, a więc musimy żyć tak, by nie działać na jego szkodę. Indywidualne i kolektywne działania są niezbędne, by efektywnie zarządzać zasobami oceanu dla wszystkich.
7. Ocean jest w większości niezbadany.
- Ocean stanowi największy niepoznany obszar ziemi – mniej niż jego 5% zostało do tej pory zbadane. Kolejne pokolenia badaczy i naukowców odnajdą ogromne możliwości dla odkryć, innowacji i prac badawczych.
- Rozumienie oceanu jest czymś więcej, niż tylko kwestią ciekawości. Eksploracja, doświadczenia i odkrycia są konieczne dla lepszego zrozumienia systemów oceanicznych i ich procesów. Jest to kluczem do naszego przetrwania.
- Przez ostatnie 50 lat wykorzystanie zasobów oceanicznych znacznie wzrosło; zrównoważone zarządzanie zasobami oceanicznymi w przyszłości zależy od naszego zrozumienia ich potencjału. Nowe technologie, czujniki i narzędzia poszerzają nasze możliwości odkrywania oceanu. Naukowcy coraz bardziej polegają na satelitach, dryfterach, pławach, obserwatoriach podwodnych i bezzałogowych jednostkach pływających.
- Wykorzystanie modeli matematycznych jest podstawą do rozumienia systemów oceanicznych. Modele pomagają nam zrozumieć złożoność oceanu i jego oddziaływania z wnętrzem Ziemi, atmosferą, klimatem i masami lądowymi.
- Eksploracja oceanu jest niewątpliwie dziedziną interdyscyplinarną. Wymaga bliskiej współpracy między biologami, chemikami, klimatologami, programistami, inżynierami, geologami, meteorologami, fizykami, animatorami i ilustratorami. Takie współdziałanie sprzyja powstawaniu nowych idei i nowych perspektyw do badań.